بررسی مآخذ قانونی تبدیل وضعیت ایثارگران
به دنبال تصویب قانون تفسیر بند «و» ماده (۴۴) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 1399/8/12 سوالات متعددی در خصوص دایره اشخاص مشمول این قانون و نحوه تبدیل وضعیت ایثارگران مطرح گردید.
با توجه به تعدد و تکثر قوانین و مقررات مرتبط با این موضوع در این نوشتار به گردآوری و بررسی اهم مآخذ و مستندات قانونی مرتبط می پردازیم؛
1. وفق بند (و) ماده 44 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1389/10/15) «دستگاههای اجرائی موظفند حداقل 25 درصد نیاز استخدامی خود را از میان فرزندان شهداء و فرزندان جانبازان 50 درصد و بالاتر و فرزندان آزادگانی که حداقل 5 سال سابقه اسارت دارند بدون الزام به رعایت شرط سنی، تحصیلی و آزمونی تأمین و از ابتداء آنان را به صورت رسمی قطعی استخدام نمایند. 5 درصد سهمیه استخدامی به سایر جانبازان، آزادگان، رزمندگان و همسر و فرزندان آنان اختصاص مییابد. در مواردی که نیاز به تخصص وجود دارد شرایط علمی لازمالرعایه است».
2. سپس بند فوق الذکر به موجب ماده واحده قانون اصلاح بند (و) ماده (44) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1390/8/11) به شرح ذیل اصلاح گردید؛ «کلیه دستگاهها مکلفند در چهارچوب سهمیه استخدامی و جایگزینی نیروهای خروجی خود حداقل 25 درصد نیازهای استخدامی خود را از میان جانبازان و آزادگان فاقد شغل و فرزندان و همسران شهداء و جانبازان 25 درصد و بالاتر و فرزندان و همسران آزادگان بالای یک سال اسارت، معرفی شده از سوی بنیاد شهید و امور ایثارگران، تأمین و به استخدام آنان از محل مجوزهای مربوط و پستهای بدون متصدی اقدام نمایند و 5 درصد سهمیه استخدامی را نیز به رزمندگان با سابقه حداقل 6 ماه حضور داوطلبانه در جبهه ها و همسر و فرزندان آنان و فرزندان جانبازان زیر 25 درصد و آزادگان زیر 3 سال اسارت و خواهران و برادران شهداء اختصاص دهند. در مواردی که نیاز به تخصص وجود دارد رعایت شرایط علمی الزامی است. بنیاد شهید و امور ایثارگران موظف است فرزندان شاهد و جانباز و آزاده را با اولویت فرزندان شاهد و سپس فرزندان جانبازان براساس درصد جانبازی و فرزندان آزادگان براساس مدت اسارت معرفی نماید.فرزندان شاهد و جانباز و آزاده از شرط جنسیت برای استفاده از سهمیه استخدامی معاف و دستگاههای مشمول این قانون موظفند بدون الزام به رعایت شرط سنی، تحصیلی، معدل و آزمون و با احراز شرایط عمومی گزینش با هماهنگی بنیاد شهید و امور ایثارگران و از ابتداء، آنان را به صورت رسمی قطعی استخدام نمایند، همچنین کلیه مسؤولین دستگاهها پس از تعیین تکلیف سهمیه مذکور در این قانون می توانند اقدام به جذب نیروی انسانی مورد نیاز دستگاه خود نمایند. با متخلفین از اجرای این قانون مطابق قوانین و مقررات مربوط رفتار می شود».
3. به موجب مفاد قانون تفسیر بند «و» ماده (۴۴) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (مصوب 1399/8/12) ؛ «دولت موظف است افراد مشمول ماده (۲۱) قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران مصوب سال ۱۳۸۶ و اصلاحات و الحاقات بعدی آن را که در زمان حاکمیت قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۹به صورتی غیر از استخدام رسمی به کارگیری شدهاند، براساس شرایط مندرج در بند (و) ماده (۴۴) قانون مذکور (قانون برنامه پنجساله پنجم) و اصلاحات بعدی آن به صورت رسمی به استخدام درآورد».
4. طبق ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی ایثارگران با آخرین اصلاحات آن تا تاریخ 1397/10/22 ؛ «کلیه دستگاههای موضوع ماده (۲) این قانون مکلفند حداقل 25 درصد از نیازهای استخدامی و تأمین نیروهای مورد نیاز خود را اعم از رسمی، پیمانی، قراردادی، شرکتی که وفق ضوابط و مجوزهای مربوط و جایگزینی نیروهای خروجی خود اخذ می‌نماید به خانواده‌های شاهد، جانبازان و آزادگان، همسر و فرزندان شهدا و جانبازان 25 درصد و بالاتر، فرزندان و همسران آزادگان یک سال و بالای یک سال اسارت، اسرا و خواهر و برادر شاهد اختصاص دهند و 5 درصد سهمیه استخدامی را نیز به رزمندگان با سابقه حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه‌ها و همسر و فرزندان آنان و فرزندان جانبازان زیر 25 درصد و آزادگان کمتر از یک سال اسارت اختصاص دهند. وضعیت استخدامی مشمولان این ماده حداکثر پس از سه ماه رسمی قطعی می‌گردد. والدین، همسران و فرزندان شهدا و جانبازان و آزادگان و رزمندگان با حداقل 6 ماه سابقه حضور در جبهه، شاغل در کلیه دستگاههای مشمول ماده (۲) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران و مؤسسات تابعه آنها و شرکت‌های عمومی و دولتی، در صورت تنزل از پست سازمانی بالاتر، مشروط به عدم محکومیت آنها بر اساس آراء مراجع قضائی یا اداری به تنزل پست، از کلیه حقوق و مزایای همان پست سازمانی یا همتراز شغل و پست قبلی برخوردار می‌شوند.کسب حداقل 80 درصد حدنصاب آزمون علمی آخرین نفر پذیرفته شده برای مشمولان متقاضی استخدام در ادارات آموزش و پرورش و علوم تحقیقات و فناوری الزامی است».
5. وفق بخشنامه سازمان اداری و استخدامی کشور به شماره 379599 مورخ 1399/9/25، دستگاههای اجرایی، باید اطلاعات و مستندات ذینفعان قانون تفسیر بند (و) ماده 44 قانون برنامه پنجم (مشمولین و ذینفعان ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران در زمان حاکمیت قانون برنامه پنجم) را که در زمان اعتبار قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه، وفق ضوابط و مقررات مربوط به صورت غیر از استخدام رسمی در دستگاههای اجرایی دارای حکم کارگزینی یا قرارداد مستقیم با دستگاه بودهاند را با رعایت شرایطی در سامانه کارمند ایران بارگذاری و ارسال نمایند تا اقدام لازم نسبت به صدور شماره مستخدم برای افراد واجد شرایط به عمل آید. شرایط مذکور شامل موارد ذیل می باشد؛ الف) کارمند در زمان اجرای قانون برنامه پنجم توسعه کشور تا تاریخ 1395/12/29 در یکی از حالات غیر رسمی پیمانی، قرارداد کارمعین یا مشخص، قرارداد موقت کارگری در دستگاههای اجرایی مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری و عناوین مشابه در سایر دستگاههای اجرایی خارج از شمول قانون مدیریت خدمات کشوری و یا دستگاههای دارای مقررات استخدامی خاص، با دستگاه اجرایی قرارداد مستقیم داشته و یا برای وی حکم کارگزینی توسط دستگاه صادر شده باشد. ب) در حال حاضر فرد با دستگاه اجرایی مربوطه در یکی از حاالت مندرج در بند یک، رابطه استخدامی یا بکارگیری داشته باشد. ج) پست بلاتصدی در تشکیلات تفصیلی دستگاه برای انتصاب افراد وجود داشته باشد و در صورت عدم وجود پست بالتصدی مناسب برای افراد مشمول، دستگاه اجرایی میتواند از طریق سامانه ملی مدیریت ساختار دستگاههای اجرایی کشور، نسبت به پیشنهاد تغییر عناوین پستهای سازمانی اقدام نماید. د) ایثارگر مشمول، برای انتصاب در پستهای مشاغل تخصصی پیشنهادی دستگاه، دارای شرایط احراز شغل مربوط از حیث مدرک تحصیلی باشد. و) صلاحیت فرد برای استخدام رسمی قطعی به تایید گزینش رسیده باشد.
6. دولت به موجب بند (ج) ماده 87 قانون برنامه ششم توسعه مکلف است علاوه بر اجرای ماده (21) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران و تبصره‌های آن و اصلاحات بعدی، تمام فرزندان شهداء و فرزندان جانبازان هفتاد درصد (70%) و بالاتر را در طول اجرای قانون برنامه، استخدام نماید.
7.شایان ذکر است بموجب دادنامه شماره ۱۸۴۹ الی ۱۸۵۱ مورخ 1397/9/20 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری؛ «در اجرای ماده ۲۱ قانون جامع خدمت رسانی به ایثارگران لازم است سایر شرایط و مقررات عمومی استخدام از جمله شرط شرکت در آزمون رعایت گردد و علاوه بر تخصیص سهمیه استخدامی تنها اعمال معافیت از شرط کسب حداقل معدل، لزوم پایین تر بودن از حداکثر سن به موجب تبصره ۱ ماده پیش بینی شده است و دیگر معافیت ها از جمله معافیت از شرکت در آزمون به علت انقضاء مدت برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران یا نسخ دیگر قوانین و مقررات به موجب ماده ۷۶ قانون جامع ایثارگران موضوعیت ندارد، همچنین شرایط و مقررات عمومی حاکم از جمله ماده ۴۱ و ۴۴ قانون مدیریت خدمات کشوری ورود به خدمت در دستگاه های اجرایی را صرفاً بر اساس مجوزهای صادره، تشکیلات مصوب و رعایت مراتب شایستگی و برابری فرصت ها و از طریق آزمون عمومی اجازه داده است که در اعمال سهمیه استخدامی بین مشمولین ماده ۲۱ مذکور لازم است رعایت شود و معرفی نامه بنیاد شهید و امور ایثارگران صرفاً در حد احراز شرایط ایثارگری داوطلبان دارای اعتبار است و به خودی خود حقی جهت استخدام بوجود نمی آورد». همچنین برابر دادنامه شماره 92 مورخ 1398/1/27 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری «دستگاههای اجرایی به موجب مواد 18 و 47 قانون مدیریت خدمات کشوری هیچ‌گونه تعهدات استخدامی در قبال نیروهای شرکتی ندارد و با توجه به ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری که وضعیت استخدامی را صرفاً شامل نیروهای پیمانی و رسمی می‌داند، بنابراین حکم تبصره 1 بند (ذ) ماده 87 قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که ناظر بر ایثارگرانی که دارای وضعیت استخدامی هستند شامل نیروهای شرکتی نمی‌شود».
بنابراین با توجه به مآخذ قانونی فوق الوصف کلیه دستگاههای اجرایی مکلفند مشمولین و ذینفعان قانون تفسیر بند (و) ماده 44 (مشمولین ماده 21 قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران) را وفق ضوابط و مجوز های مربوط و بخشنامه شماره 379599 مورخ 1399/9/25 سازمان اداری و استخدامی کشور به صورت رسمی استخدام نمایند.